Bonsai (tiếng Nhật: 盆栽; Hán-Việt: bồn tài, nghĩa là “cây con trồng trong chậu”) là loại cây cảnh nhỏ có dáng cổ thụ trồng trong chậu cảnh.
Bonsai có nguồn gốc từ núi cao Trung Quốc và sau đó nó được phổ biến sang Nhật Bản và Hàn Quốc và khi họ phát hiện trên núi có các cây nhỏ mọc hoang dã giống cây cổ thụ, có sức sống mãnh liệt trong mọi điều kiện khó khăn, sau đó người ta đem nó về trồng trong chậu nhỏ và cắt tỉa làm dáng cho đẹp hơn.
Bonsai có vị trí đặc biệt trong cộng đồng cư dân sống tại Trung Quốc và những người Hoa sống ở Đài Loan, Thái Lan và singapore. Những nghệ nhân bậc thầy về bonsai của Trung Quốc ngày nay vẫn tạo ra sự khác biệt giữa bồn tài và bồn cảnh. Nghệ thuật bồn cảnh xuất hiện từ thời kỳ đầu của nhà Hán, khoảng năm 206 trước công nguyên đến năm 220. Một trong những truyền thuyết của Trung Quốc cho rằng vào thời nay, có vị hoàng đế đã tạo ra phong cảnh trong sân vườn của ông với núi đồi, thung lũng, sông hồ, cây cối. Nơi này miêu tả cho cảnh vật trong đế quốc của ông và ông có thể ngắm qua khung cửa sổ. Phong cảnh nghệ thuật này chỉ mình ông sở hữu và cấm mọi người ngắm nhìn. Đây chính là truyền thuyết nói về nghệ thuật tạo hình cây cối, nhà cửa,con người thú vật ở Trung Quốc. Nói về bồn tài có truyền thuyết cho rằng triều đại nhà Tần (năm 221 đến 226 trước công nguyên). Đào Uyên Minh là một nhà thơ nổi tiếng và là quan chức có vị trí cao trong xã hội. Ông đã mệt mỏi với công việc triều chính, về ở ẩn nơi hoang vắng và yên bình. Tại đây ông bắt đầu trồng cây hoa cúc vào trong chậu. Đây là bước khởi đầu của trồng cây trong chậu. Năm 1972, người ta phát hiện ra cây bonsai trong hầm mộ của hoàng tử zhang- huai (đời nhà đường năm 618 đến 907). Năm 1000, trong triều đại nhà tống, có những bài thơ miêu tả bồn cảnh và nhiều tài liệu dạy cách tạo ra tác phẩm bonsai. Triều đại nhà Thanh (năm 1644 đến 1911) bồn cảnh và bồn tài trở thành sở thích của các tầng lớp trong xã hội Trung Quốc. Người Nhật đã giới thiệu bonsai đến hội chợ thế giới vào năm 1978 tại Paris rồi tới London vào năm 1909. Trong triều đại nhà Nguyễn (năm 1280 đến năm1368), những vị bộ trưởng và thương gia người Nhật đã đưa cây cảnh từ Trung Quốc về Nhật Bản, xem nó là quà tặng. Cuối triều đại nhà Minh, chu shun-sui, một quan chức Trung Quốc, không chịu được luật lệ hà khắc đã bỏ trốn sang Nhật. Khi đi ông đã mang theo toàn bộ tuyển tập cây cảnh. Ông đã góp phần quảng bá nghệ thuật cây cảnh ở Nhật Bản. Thời ấy Nhật Bản đã tạo ra một cách riêng trong việc trồng bonsai. Đây là một nghệ thuật dành cho giới quý tộc, đó là giới samurai và đến cuối thế kỷ qua mới trở thành sở thích của mọi tầng lớp trong xã hội Nhật Bản. Năm 1989, bonsai phát triển đến giai đoạn rực rỡ
Nghệ thuật trồng bonsai của Nhật Bản từ xưa vốn đã nổi tiếng toàn thế giới vì sự cầu kỳ, tinh tế. Ngày nay, nhờ việc ứng dụng công nghệ mới, chúng ta không những vẫn có thể chăm sóc, cắt tỉa cây như truyền thống mà còn chiêm ngưỡng cây bonsai lơ lửng trong trạng thái không trọng lực gây ấn tượng mạnh đối với mọi người.
Mới đây những nhà phát minh của Nhật Bản đã có một quyết định táo bạo và độc đáo khi kết hợp công nghệ cao với nghệ thuật để tạo ra cây cảnh (bonsai) bay đầu tiên trên thế giới. Bầu cây được đặt trên một chậu cảnh có từ tính đặc biệt giúp nó cân bằng trong không khí và thậm chí có thể xoay vòng tại chỗ.
Air Bonsai là một loại cây cảnh mang phong cách bonsai truyền thống nhưng có kích thước nhỏ hơn. Nó sử dụng năng lượng từ tính để giúp cây lơ lửng và xoay trên không trung.
Sáng tạo này ra đời nhờ những cục nam châm. Phần dưới là một bộ phận năng lượng, phần trên được gọi là bóng nổi gọi là “Little Star”. Cả hai bộ phận đều được gắn nam châm, lợi dụng từ trường của hai cực đối nghịch nhau của nam châm mà “Little Star” có thể nổi và chứa những cây bonsai lơ lửng.
Về cơ bản, bonsai bay gồm phần đế và phần gốc của cây bonsaimini. Phần đế là phần năng lượng phát ra lực từ tính, nó sẽ có cơ chế xoay làm cho bonsai vừa bay vừa xoay. Phần đế có khe cắm điện ở phía dưới đáy. Chất liệu phần đế có mặt trên làm bằng gương, phần thân làm từ gốm sứ Nhật Bản dòng imari truyền thống. Phần gốc bonsai các nhà thiết kế đặt một tấm bọt biển và đất để cây có thể bám và ổn định với trọng lượng 300gram. Phần gốc bonsai mini có hai loại moss và lava. Trong đó, moss hình tròn, lava làm từ đá núi lửa sakurajima ở phía nam kyushu. Cả hai phần đều được gắn nam châm điện. Nổi bật của bonsai bay là đa dạng về mẫu mã. Nhà sản xuất đưa ra nhiều mẫu chậu bonsai đều có vẻ đẹp riêng và ấn tượng. Và làm hài lòng nhiều người khó tính trong lĩnh vực cây cảnh. Cho đến thời điểm này, dự án bonsai của nhóm hoshichu đã thành công và đạt 300 nghìn usd. Theo dự kiến bonsai bay được trưng bày vào tháng 8 năm 2016 với giá 200 usd.
Ngoài bốn điểm quan trọng trên, cây còn tượng trưng cho quân, thần, phụ tử, tam cương, tam tòng và tứ đức. Quân là thân cây. Thần là cành cây lớn. Phụ là nhánh cây nhỏ. Tứ là lá cây. Tam cường là ba tầng của cây. Ngũ thường là năm nhánh của cây. Tứ đức là bốn đoạn của cây.
Là một cây cảnh đẹp để trong nhà hoặc ngoài sân, nhưng ý nghĩa sâu xa và là cái thú của người chơi là động viên con người phải sống mạnh mẽ giống như cây bonsai đã sống.
Trên thế giới, người ta chia bonsai thành bốn nhóm:
- Cây dưới 15 cm là loại bonsai rất nhỏ
- Cây cao từ 16 đến 30 cm là loại bonsai nhỏ
- Cây cao từ 31 đến 60 cm là loại bonsai trung bình
- Cây cao trên 60 cm là loại bonsai lớn
Loại dưới 15 cm là “mini bonsai”, thường được trồng trong chậu nhỏ và trưng bày trong nhà. Còn loại trên 60 cm là cậy trồng trong chậu đặt ở sân vườn hoặc trước hàng hiên nhà.
Ban đầu, chỉ có 5 thế bonsai cơ bản là: thẳng đứng (Chokkan), thẳng đứng phóng khoáng (Moyogi), nghiêng (Shakan), thác đổ (Kengai) và nửa thác đổ (Han Kengai ). Về sau, người ta phát triển thành nhiều thế khác như: rễ phủ trên đá (Sekijoju), rễ trong đá (Ishizuke), chổi (Hokidachi ), bạt phong (windswept), song thụ và tam thụ (Ikadabuki), thế lùm (clump style), văn nhân (bunjin-gi), thế cành rủ (weeping style), thế gỗ mục (dead wood) và nhóm cây hay rừng (Yose Uye)…
Để có những cây bonsai giá trị, người ta thường dựa vào các yếu tố sau:
- Cây phải trổ nhiều hoa và hoa phải có màu sắc đẹp
- Lá xanh mướt, bóng; lá càng nhỏ càng tốt
- Thân cây phát triển kiểu “đầu voi đuôi chuột” (phần góc lớn hơn phần ngọn). Một cây có thân suôn đuột, đường kính gốc và phần ngọn không chênh lệch nhau nhiều thì không thể làm thành cây bonsai
- Cành, nhánh phải phân chi rõ ràng, phù hợp với một loại dáng thế nào đó đã định trước. Cành, nhánh phải mọc được những chồi non tốt
- Vỏ cây phải thu hút được cái nhìn của người thưởng ngoạn (càng sần sùi, lộ vẻ già nua càng tốt)
- Bộ rễ dày, to, gân guốc nằm lộ khoảng 1/3 trên mặt chậu
Những yếu tố nêu trên kết hợp hài hòa với nhau sẽ tạo ra một cây bonsai lý tưởng (nếu có dáng thế phù hợp).
Theo wikipedia
