★ Ba đào ★
Từ Hán Việt, chữ Hán viết là 波涛, trong đó:
– Ba là sóng nhỏ.
– Đào là sóng lớn.
“Ba đào” nói chung là sóng, thường chỉ sóng dữ, theo từ điển Hoàng Phê thì “ba đào” là từ “để ví cảnh chìm nổi, gian nan”. Tầm nguyên Từ điển (Cổ văn học từ ngữ tầm nguyên) của Bửu Kế giảng nghĩa bóng của “ba đào” là “những cảnh phong trần, những nỗi vất vả”.
Ca dao Việt Nam có nhiều câu dùng từ “ba đào” rất hay:
1. Ba đào sóng gió chuyển lay,
Mà thuyền đến bến rõ tay anh hùng.
2. Công anh lên xuống ra vào,
Công dã tràng xe cát, sóng ba đào lượn đi.
3. Công dã tràng thường ngày xe cát,
Sóng ba đào, ai xét công cho.
4. Em nghiêng tai dưới gió
Anh kể nhỏ cho em rành
Đôi ta còn vương tơ mành
Đó chẳng đành, đây anh cũng gắng
Sóng ba đào, mưa nắng chẳng sao.
5. Khổ qua xanh, khổ qua trắng,
Khổ qua mắc nắng, khổ qua đèo,
Anh thương em làm giấy giao kèo,
Chớ đừng bỏ lửng, phận nghèo tủi thân.
Một chén rượu năm bảy người giao,
Anh chớ nghe ai sóng gió ba đào,
Em đây giữ niềm tiết hạnh,
Anh chớ lãng xao em buồn.
6. Sông sâu sóng bủa ba đào,
Người đi muôn dặm lúc nào về đây.
Trong những câu trên, thấy rằng mặc dù “ba đào” là sóng, nhưng vẫn có cách nói “sóng ba đào”. Cách dùng này cũng tương tự “cây cổ thụ”, “đường quốc lộ”, “người chiến sĩ”,… Vấn đề “nói dư” này, theo Nguyễn Đức Dân, là một lỗi sai có thể chấp nhận được do đặc điểm loại hình tiếng Việt quy định, đặc biệt thường gặp khi có những yếu tố Hán Việt tạo ra tên gọi trỏ người hoặc vật. Chi tiết các bạn có thể tìm hiểu kỹ hơn trong sách “Nỗi oan thì, là, mà” của thầy Nguyễn Đức Dân (NXB Trẻ phát hành).
Lại nói một chút về từ “ba”, cách đây ít lâu có bạn nói với mình nào giờ bạn tưởng “lò vi ba”, “vi ba” hẳn là phiên âm từ một từ nước ngoài nào đó, không ngờ “vi ba” là “microwave”. :))
